پارکینسون: علت، علائم و درمان با طب فیزیکی و ورزش
بیماری پارکینسون یکی از بیماریهای شایع دوران پیری است که به صورت پیشرونده موجب تخریب سلولهای مغزی میشود. بیماری پارکینسون بر حرکات بدن، کنترل عضلات و توانایی حفظ تعادل تاثیر میگذارد. اغلب افراد بالای 60 سال به بیماری پارکینسون مبتلا میشوند. به طور کلی این بیماری به تدریج پیشروی میکند و علائم پارکینسون رفته رفته طی چندین سال نمایان میشوند. البته در برخی از افراد، خصوصا کسانی که در سن پایین تر دچار پارکینسون شده اند، ممکن است علائم بیماری پارکینسون با سرعت بیشتری پیش بروند. انجام درمانهای مربوطه میتواند علائم ناشی از بیماری را در بسیاری از بیماران تسکین دهد.
علل
پارکینسون چیست؟ در ساقهی مغز قسمتی به نام تودهی سیاه (سابستنشیا نیگرا) وجود دارد که سلولهای آن حرکات بدن را کنترل کرده و تولید دوپامین میکنند. این سلولها به تدریج فعالیت کمتر و کمتری کرده ودر نتیجه دوپامین کمتری ترشح میکنند تا این که در نهایت دچار مرگ شوند. دوپامین ماده ای است که به سلولهای عصبی کمک میکند که پیامهای عصبی مربوط به حرکت را انتقال دهند. بدون حضور دوپامین، دستورات مربوط به حرکت در بدن انسان دچار اختلال میشود و در نتیجه شخص دچار بیماری پارکینسون میشود چرا که مغز انسان اطلاعات کافی در مورد چگونگی و زمان حرکت کردن بدن دریافت نمی کند. متاسفانه دلیل اصلی اختلال هملکرد سلولهای مغزی و عدم ترشح دوپامین مشخص نیست اما محققین معتقدند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی موجب بروز 90 در صد از موارد پارکینسون میشود.
علائم بیماری پارکینسون
بروز پارکینسون در بیماران با علائمی همراه است که عبارتند از:
علائم اولیه پارکینسون
سه علامت اصلی در که در مراحل ابتدایی پارکینسون بروز میکنند عبارتند از:
لرزش
لرزش بدن در هنگام استراحت که معمولا در یک طرف از بدن (دست، پا، بازوها، سایر اعضا) دیده میشود.
مقاوت حرکتی
مقاومت حرکتی به این معنی که زمانی که شخص دیگری سعی میکند مفاصل بیمار را حرکت دهد، بدن بیمار در برابر این حرکت مقاومت میکند و یا در بلند کردن شخص از حالت نشسته، مشکل وجود دارد و بدن بیمار به سختی حرکت میکند.
کندی حرکت
انجام حرکات کوچک و کندی در حرکت برای مثال در هنگام نوشتن شخص دست خط ریزی دارد و یا شخصی که قبلا حرکات چهره ای و واکنشهای واضح در صورت خود داشت، حالا حالات چهره او بسیار ملایم و کم شده اند (اصطلاحا به این حالت صورت ماسکی گفته میشود).
سایر علائم
از دیگر نشانههای بیماری پارکینسون میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
- لرزش نامتقارن در دو طرف بدن
- مشکل در خوابیدن و خستگی مفرط
- شوره سر و چربی پوست
- تغییر در گفتار (نرم شدن صدا، ادای غیر واضح کلمات)
- یبوست
- مشکل در بلع غذا
- تغییرات ذهنی (از دست دادن حافظه، زوال مغزی، گیجی)
تشخیص
مشخص ترین علائمی که پزشک به دنبال ان هست، لرزش بدن و مقاومت حرکتی (غیرارادی) در هنگام حرکت دادن دست و پای بیمار است. معمولا پزشک به طور پیش بینی نشده و بدون اطلاع بیمار، او را از عقب هل میدهد تا واکنش او را بررسی کند. پزشک همچنین توانایی حفظ تعادل بدن را بررسی میکند و در این حین کاملا مراقب است که شما زمین نخورید. هیچ گونه تست تشخیصی خاصی که به طور قطع ابتلا به پارکینسون را تایید کند، وجود ندارد. تنها راه برای تشخیص کاملا قطعی، بررسی نمونه بافت مغزی است که این کار معمولا در حین کالبد شکافی انجام میشود. سایر تستهایی که به تشخیص و تمایز دادن بیماری از سایر مشکلات مشابه (سکته مغزیف تومور مغزی) کمک میکنند عبارتند از اسکن ام آر آی و سی تی اسکن.
عوامل خطر
مردان تا 1.5 برابر بیشتر از زنان دچار بیماری پارکینسون میشوند. هرچند در اغلب موارد، بیماران در سن بالای 60 سال دچار این بیماری میشوند اما به طور کلی احتمال ابتلا به پارکینسون رد این سن بین 2 تا 4 در صد است. هرچند این بیماری نادر نیست اما احتمال ابتلا به این بیماری در سن بالای 60 سال، زیاد نیست.
درمان بیماری پارکینسون
رژیم غذایی متعادل
مانند بسیاری دیگر از بیماریها و مشکلات دیگر، داشتن رژیم غذایی سالم و متعادل برای بیماران مبتلا به پارکینسون نیز مفید است. برخی از عوارض پارکینسون مانند یبوست را میتوان با کمک رژیم غذایی با فیبر بالا و مصرف زیاد مایعات درمان کرد. تاثیرات داروی کاربی دوپا لوودوپا با مصرف پروتئین در وعدههای غذایی کاهش پیدا میکند. در صورتی که دارو 30 دقیقه قبل از وعده غذایی حاوی پروتئین مصرف شود، تاثیرات پروتئین بر دارو کاهش پیدا میکند. مصرف مکملهای حاوی ویتامین و مواد معدنی نیز برخی از بیماران مفید است.
ورزش
برخی از تحقیقات نشان داده اند که انجام ورزش میتواند علائم پارکینسون را بهبود داده و روند پیشروی آنها را کند کند.
چرخش بدن
این مراحل را انجام دهید:
- روی یک صندلی بنشینید و دستان خود را روی شانههای خود قرار دهید.
- سر و بدن خود را تا جای ممکن به یک طرف بچرخانید به طوری که انگار میخواهید به پشت سر خود نگاه کنید.
- به حالت اولیه بازگردید و سپس به طرف دیگر بچرخید.
- این حرکت را 10 بار تکرار کنید.
مارش نشسته
- روی یک صندلی بنشینید.
- به آرامی یک زانوی خود را تا جای ممکن بالا ببرید و سپس کف پای خود را دوباره روی زمین بگذارید.
- همین کار را با پای دیگر انجام دهید.
- این کار را برای هر پا 10 بار تکرار کنید.
کشش کمر
- بایستید یا بنشینید و کمر خود را صاف نگه دارید.
- دستان خود را به سمت جلوی بدن ببرید و دست و ارنجهای خود را باهم جفت کنید به طوری که نوک انگشتان به سمت سقف باشد.
- حالا بازوهای خود را به سمت طرفین از هم باز کنید و تا جای ممکن دو کتف خود (در بالای کمر) را به هم نزدیک کنید.
- به آرامی دستان خود را به حالت اولیه بازگردانید.
- این حرکت را 10 بار تکرار کنید.
دارودرمانی
لوودوپا
داروی پارکینسون لوودوپا که به صورت ترکیبی از لوودوپا و کربی دوپا در یک قرص خوراکی است، یکی از وثرترین داروها در متوقف کردن موقتی علائم ناشی از بیماری پارکینسوون است. بافت مغز این دارو را به دوپامین تبدیل میکند.
آگونیست دوپامین
هرچند کربی دوپا و لوودوپا اولین و پرکاربردترین داروهای ضد پارکینسون است اما ممکن است از سایر داروهایی که عملکرد دوپامین را شبیه سازی میکنند نیز استفاده شوند. به این داروها آگونیست دوپامین گفته میشود. ازین داروها زمانی اسفاده میشود که تاثیرات لوودوپا کم میشوند. داروهای اپوتین، میراپکس، پارلودل و رکوئیپ در این دستهی دارویی جای میگیرند.
سایر داروها
برخی از داروها به صورت ترکیبی با لوودوپا استفاده میشوند تا از تجزیهی دوپامین توسط بدن جلوگیری کنند یا تاثیرات لوودوپا در بدن را بهبود بخشند. داروهای آزیلکت، الدپریل و زلاپار از تجزیه دوپامین جلوگیری میکنند در حالی که داروهای انتاکاپون و تسمارموجب بهبود تاثیرات لوودوپا میشوند.
تحریک عمقی مغز
یکی دیگر از روشهای درمانی که معمولا به اندازه درمانهای دارویی موثر است، روش تحریم عمقی مغز نام دارد. در این روش، طی یک جراحی، الکترودهایی در بافتهای عمقی مغز مانند گلوبوس پالادیوس، تالاموس یا صاحب تالاموس قرار داده میشود. سپس پالسهای الکتریکی ایجاد شده توسط این الکترودها موجب تحریک مغز شده و به شخص کمک میکنند که به علائمی مانند لرزش، مقاومت حرکتی و کندی حرکت غلبه کند. این پالسها توسط یک باطری تولید میشوند. این روش درمانی در بیمارانی انجام میشود که به شرایط خاصی رسیده باشند. این روش بر روی سایر علائم بیماری اثر ندارد و همچنین نمی تواند موجب متوقف شدن روند پیشروی بیماری شود.
ماساژ درمانی
ماساژ درمانی به عنوان یکی از درمانهای مکمل موثر برای بیماری پارکینسون شناخته شده است که در کنار درمانهایی مانند دارودرمانی، فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و گاهی جراحی به کار میرود تا به اثربخشی این درمانها کمک کند. متخصصین ماسازدرمانی که آموزشهای تخصصی در این زمینه را دیده اند، میتوانند یک برنامه درمانی اختصاصی برای کمک به بیماران مبتلا به پارکینسون تدوین کنند تا به وسیله آن، کارایی و حرکت پذیری بدن آها را افزایش دهند و از میزان استرس و اضراب آنها کم کنند.
تحریک مغناطیسی مغز( TMS )
درمان به TMS یا تحریک مغناطیسی مغز، روشی موثر، ایمن و غیرجراحی برای درمان بیماری پارکینسون است. در این روش سلولها و ساختارهای مغزی که در بیماری پارکینسون درگیر هستند به کمک میدانهای مغناطیسی تحریک شده و موجب بهبودی چشمگیر در علائم بیمار میشوند. تحریک مغناطیسی مغز به صورت سرپایی انجام میشود و نیازی به بستری شدن در بیمارستان و اعمال بیهوشی ندارد. بیمار به راحتی میتواند انجام TMS را تحمل کند و این روش هیچ عوارض جانبی سیستمی در بدن ایجاد نمی کند.
درمان پارکینسون با طب سوزنی
طب سوزنی موجب بهبود علائم بیماری پارکینسون میشود. بر طبق نتایج به دست آمده از انجام طب سوزنی بر روی بیماران این موضوع به اثبات رسیده است که طب سوزنی میتواند موجب بهبود درد، اضطراب، افسردگی، گرگفتگی بدن و تعریق زیاد شود. اغلب بیماران بعد از دو هفته انجام منظم پارکینسون طب سوزنی، بهبودی چشمگیری در علائم خود مشاهده میکنند. در این مدت زمان، طب سوزنی، 5 روز در هفته انجام میشود.
جراحی
در صورتی که دارودرمانی دیگر تاثیر بسیار کمی بر علائم بیمار داشته باشد، جراحی به منظور برداشتن بخشی از بافت مغزی انجام میشود. تکنیک به کار رفته در این جراحی، پالیدوتومی و ساب تالاموس و تومی نام دارد. در این روش معمولا از امواج رادیوفرکوئنسی برای از بین بردن بخشهایی از بافت مغز استفاده میشود. به کارگیری این روشها موجب بهبود علائم پارکینسون در برخی از بیماران میشود اما این جراحی، تمامی علائم بیمار را بهبود نمی دهد و از سوی دیگر برخی از بیماران از عوارض ناشی از جراحی رنج میبرند چرا که طی این عمل، بخش خاصی از بافت مغزی به طور غیر قابل بازگشتی از بین برده میشود.