کمردرد: علت،علائم، تشخیص، پیشگیری و درمان
با اینکه کمردرد می‌تواند افراد با سنین مختلف را درگیر کند، اما بطور چشم‌گیری در میان افراد بزرگسال بین ۳۵ تا ۵۵ سال شایع است. کارشناسان عقیده دارند که کمردرد مرتبط با نحوه‌ی کار کردن و اتصال استخوان‌ها، عضلات و رباط‌ها در ناحیه‌ی کمر می‌باشد. درد در پایین کمر ممکن است مرتبط با ستون فقرات کمری استخوانی، دیسک‌های بین مهره‌ها، رباط‌های دور ستون فقررات و دیسک‌ها، نخاع و اعصاب، عضلات پایین کمر، اندام‌های داخلی شکمی و لگنی، و پوست دور ناحیه‌ی کمر باشد. درد در بالای کمر می‌تواند ناشی از اختلالات آئورت، تومور در سینه و التهاب ستون فقرات باشد. در اکثر موارد، برای درمان کمردرد نیازی به انجام عمل جراحی نیست و با استفاده از بعضی داروهای ضد التهابی و روش‌های فیزیوتراپی و انجام تمرینات ورزشی می‌توان کمردرد را درمان کرد.
انواع کمردرد
معمولاً کمردرد به دو نوع تقسیم بندی می‌شود:
- حاد: کمردرد بصورت ناگهانی ظاهر شده و تا حداکثر ۳ ماه ماندگار است.
- مزمن: درد به تدریج طی یک دوره‌ی طولانی‌تر ظاهر شده، برای بیشتر از ۳ ماه باقی می‌ماند و باعث مشکلات طولانی مدت می‌گردد.
علل
برخی از علل کمردرد عبارتند از:
کشیدگی
شایع‌ترین علل کمردرد عبارتند از:
- کشیدگی عضلات
- کشیدگی رباط
- گرفتگی عضله
مشکلات ساختاری
مشکلات ساختاری زیر نیز ممکن است منجر به کمردرد شوند:
- پارگی دیسک: هر استخوان مهره در ستون فقرات دارای دیسک‌هایی در نقش ضربه‌گیر می‌باشد. اگر دیسک پاره شود فشار بیشتری بر اعصاب وارد شده و منجر به کمردرد می‌گردد.
- بیرون زدگی دیسک: مانند پارگی دیسک‌ها، بیرون زدن دیسک می‌تواند موجب فشار بیشتر بر یک عصب و کمردرد شود.
- سیاتیک: سیاتیک یک درد شدید و ضربان‌دار است که از باسن عبور کرده و به طرف پشت پا می‌رود و در اثر فشار ناشی از بیرون زدگی یا فتق دیسک بر روی یک عصب ایجاد می‌شود.
- آرتروز: بیماران مبتلا به آرتروز اغلب دچار مشکلاتی در مفاصل لگن، پایین کمر، زانوها و دست‌ها می‌شوند. در برخی موارد تنگی کانال نخاعی می‌تواند رخ دهد که به معنی تنگ شدن فضای دور نخاع است.
- انحنای غیر عادی ستون فقرات: در صورتی که انحنای ستون فقرات غیر عادی باشد بیمار بیشتر مستعد کمردرد خواهد بود. نمونه‌ای از آن اسکولیوز است که در آن ستون فقرات به یک طرف انحنا دارد.
- پوکی استخوان: استخوان‌ها از جمله مهره‌های ستون فقرات شکننده و متخلخل می‌شوند بطوری که احتمال شکستگی‌های فشاری بیشتر می‌گردد.
در ادامه برخی از علل دیگر کمردرد ذکر شده‌اند:
سندرم دم اسب
دم اسب مجموعه‌ای از ریشه‌های اعصاب نخاعی است که از انتهای پایینی نخاع بیرون می‌آیند. افراد مبتلا به سندرم دم اسب دچار یک درد مبهم در پایین کمر و بالای باسن و نیز بی‌حسی در باسن، نواحی تناسلی و ران می‌شوند. گاهی اوقات در عملکرد مثانه و روده اختلال بوجود می‌آید.
سرطان ستون فقرات
وجود یک تومور در ستون فقرات ممکن است بر یک عصب فشار وارده کرده و منجر به کمردرد شود.
عفونت ستون فقرات
در صورتی که بیمار دچار افزایش دمای بدن (تب) و نیز یک ناحیه‌ی حساس گرم باشد، علت آن می‌تواند وجود عفونت در ستون فقرات باشد.
اختلالات خواب
افراد مبتلا به اختلالات خواب بیشتر مستعد ابتلا به کمردرد در مقایسه با سایرین هستند.
فعالیت‌های روزمره یا وضعیت بد قرارگیری بدن
کمردرد همچنین می‌تواند ناشی از برخی فعالیت‌های روزمره یا وضعیت بد قرارگیری بدن باشد. نمونه‌هایی از آن عبارتند از:
- خم شدن به شکل نامناسب
- فشار دادن یک جسم
- کشیدن یک جسم
- حمل کردن یک جسم
- بلند کردن یک جسم
- ایستادن طولانی مدت
- خم شدن طولانی مدت
- پیچ خوردن
- سرفه کردن
- عطسه کردن
- تنش عضلانی
- کشش بیش از حد
- به جلو کشیدن گردن، برای مثال هنگام رانندگی یا استفاده از کامپیوتر
- رانندگی طولانی مدت بدون استراحت حتی اگر قوز نکرده باشید.
علائم و نشانه‌ها
در بیشتر موارد، علائم و نشانه‌های کمردرد خود به خود طی یک دوره‌ی کوتاه برطرف می‌شوند. در صورتی که هر یک از علائم کمردرد یا نشانه‌های زیر همراه با کمردرد باشند، فرد باید به پزشک مراجعه کند.
- کاهش وزن
- افزایش دمای بدن (تب)
- التهاب (تورم) روی کمر
- درد مداوم کمر، دراز کشیدن یا استراحت کردن کمکی نمی‌کند.
- درد به طرف پاها
- دردی که به زیر زانوها می‌رسد.
- یک آسیب یا ضربه به کمر به تازگی
- بی اختیاری ادرار: ناخواسته ادرار خارج می‌شود (حتی به مقدار کم).
- مشکل در ادرار: دفع ادرار سخت باشد.
- بی اختیاری مدفوع: کنترل روده‌ی خود را از دست می‌دهید.
- بی حسی اطراف ناحیه تناسلی
- بی‌حسی اطراف مقعد
- بی‌حسی اطراف باسن
تشخیص کمردرد
بیشتر پزشکان بعد از انجام یک معاینه فیزیکی و صحبت با بیمار قادر به تشخیص کمردرد خواهند بود. در اکثر موارد نیازی به اسکن‌های تصویربرداری نمی‌باشد. در صورتی که پزشک یا بیمار مشکوک به آسیب در کمر باشند، ممکن است آزمایش‌هایی تجویز شوند. همچنین اگر پزشک شک کند که احتمال دارد کمردرد ناشی از یک علت زمینه‌ای باشد یا درد برای مدت زمان طولانی باقی بماند، آزمایش‌های بیشتری توصیه می‌شوند.
دیسک، عصب، تاندون و سایر مشکلات
- رادیوگرافی می‌تواند نحوه‌ی قرارگیری استخوان‌ها و احتمال ابتلای بیمار به آرتریت یا شکستگی را نشان دهد. این آزمایش برای شناسایی مشکلات مرتبط با عضلات، نخاع، اعصاب یا دیسک‌ها مناسب نیست.
- ام آر آی یا اسکن: این تست‌ها برای تشخیص فتق دیسک یا مشکلات در بافت، تاندون‌ها، اعصاب، رباط‌ها، رگ‌های خونی، عضلات و استخوان‌ها مناسب هستند.
- اسکن استخوان: ممکن است برای شناسایی تومورهای استخوان یا شکستگی‌های فشاری در استخوان‌های شکننده (پوکی استخوان) استفاده شود. بیمار تحت تزریق یک ماده نشاندار (یک ماده رادیواکتیو) به رگ قرار می‌گیرد. ماده نشاندار در استخوان‌ها جمع شده و به پزشک برای شناسایی مشکلات استخوان با کمک یک دوربین مخصوص کمک می‌کند.
- الکترومیوگرافی یا EMG: تکانه‌های الکتریکی تولید شده توسط اعصاب در واکنش به عضلات اندازه‌گیری می‌شوند. این تست می‌تواند فشرده شدگی عصبی که ممکن است در اثر فتق دیسک یا تنگی کانال نخاعی رخ دهد را تایید کند.
پزشک همچنین ممکن است در صورت مشکوک بودن به عفونت آزمایش خون تجویز کند.
درمان دستی، استخوان درمانی و فیزیوتراپی
- درمان دستی: متخصص با لمس کردن و یک بررسی بصری تشخیص می‌دهد. درمان دستی به عنوان یک روش مستقیم شناخته می‌شود که تمرکز زیادی بر تنظیمات مفاصل ستون فقرات دارد. بیشتر درمان‌گران دستی نتایج اسکن‌های تصویربرداری و نیز آزمایش‌های خون و ادرار را بررسی می‌کنند.
- استخوان درمانی: در این روش نیز با لمس کردن و معاینه بصری تشخیص انجام می‌شود. استخوان درمانی شامل کشش آرام و منظم، فشار یا تکنیک‌های غیر مستقیم و کار با دست روی مفاصل و عضلات می‌باشد.
- فیزیوتراپی: یک جلسه‌ی فیزیوتراپی بر تشخیص مشکلات در مفاصل و بافت‌های نرم بدن تمرکز دارد.
درمان کمردرد
در اکثریت قریب باتفاق موارد، درمان کمردرد بدون کمک پزشکی و فقط با توجه کافی و درمان خانگی برطرف می‌شود.
فیزیوتراپی
استفاده از گرما، سرما، اولتراسوند و تحریک الکتریکی و نیز برخی تکنیک‌های آزادسازی عضلات بر روی عضلات کمر و بافت‌های نرم ممکن است به تسکین درد کمک کند.
گرما درمانی
گرما جریان خون را افزایش داده و باعث انعطاف بیشتر بافت‌های همبند می‌گردد و بطور موقت خشکی مفصل، دردکمر و گرفتگی عضلات را کاهش می‌دهد. گرما همچنین به کاهش التهاب و تجمع مایعات در بافت‌ها کمک می‌کند.
سرما درمانی
استفاده از سرما ممکن است به بی‌حسی بافت‌ها و تسکین گرفتگی عضلات، درد ناشی از آسیب‌ها و درد یا التهاب در پایین کمر که به تازگی رخ داده است کمک کند. سرما را می‌توان با استفاده از کیسه یخ، بسته‌ها یا مایعات سرد (مانند اتیل کلراید) که با تبخیر خنک می‌شوند اعمال کرد. درمانگر زمان و میزان قراگیری در معرض سرما را محدود می‌کند تا از آسیب به بافت‌ها و کاهش دمای بدن جلوگیری کند.
درمان تراکشن
تراکشن معمولاً با سایر روش‌های فیزیوتراپی از جمله ورزش‌ها و تمرینات کششی ترکیب می‌شود. با اینکه وسایل تراکشن گردن همراه با کاتالوگ‌هایی در دسترس هستند، اما فیزیوتراپیست باید نوع وسیله را انتخاب کرده و میزان وزن مورد استفاده را تعیین کند. فرد نباید از چنین دستگاهی به تنهایی استفاده کند. یکی از اعضای خانواده باید جهت رها کردن تدریجی وزنه در کنار بیمار باشد تا خطر آسیب دیدگی کاهش یابد.
درمان با اولتراسوند
اولتراسوند از طریق یک وسیله‌ی کوچک که بر روی پوست ناحیه‌ی آسیب دیده کشیده می‌شود اعمال می‌گردد. ورود امواج صوتی به پوست باعث ارتعاش بافت‌های نرم می‌شود. این ارتعاش موجب افزایش گرما در بافت شده که جریان خون را افزایش می‌دهد و درد کاهش می‌یابد. گرمای تولیدی همچنین می‌تواند عضلات گرفته را باز کند و قابلیت کشش بافت‌های نرم را افزایش دهد.
تحریک الکتریکی
اگر عضلات فاقد ورودی عصبی مناسب باشند (به علت آسیب عصبی محیطی، اختلال نخاعی یا سکته مغزی)، عضلات به سرعت تحلیل می‌روند (آتروفی) و دچار گرفتگی و انقباض می‌شوند. تحریک الکتریکی با الکترودهای قرار داده شده روی پوست باعث انقباض عضلات می‌گردد و نوعی تمرین را ارائه می‌کند که به پیشگیری از آتروفی و گرفتگی عضلات کمک خواهد کرد.
ماساژ درمانی
ماساژ ممکن است درد را تسکین دهد، تورم را کاهش دهد و به شل شدن بافت‌های سفت (منقبض) کمک کند. تنها یک متخصص ماساژ درمانی معتبر باید از ماساژ برای درمان یک آسیب استفاده کند. ماساژ نباید به منظور درمان عفونت‌ها یا التهاب ناشی از لخته‌های خونی (ترومبوفلبیت) مورد استفاده قرار گیرد.
طب سوزنی
سوزن‌ها از طریق پوست در نواحی مشخصی از بدن و اغلب دور از محل درد وارد می‌شوند. ممکن است سوزن‌ها برای چند دقیقه به سرعت و به تناوب چرخانده شوند یا یک جریان الکتریکی کم از طریق سوزن‌ها اعمال گردد. طب سوزنی ممکن است مغز را برای تولید اندورفین تحریک کند. اندورفین که به‌طور طبیعی در مغز تولید می‌شود احساس درد را مسدود کرده و التهاب را کاهش می‌دهد. طب سوزنی گاهی اوقات با درمان‌های دیگر جهت کنترل آرتریت و درد مزمن یا تازه ایجاد شده استفاده می‌شود. طب سوزنی باید توسط یک متخصص معتبر و با سوزن‌های استریل انجام شود.
دارو
کمردردی که واکنش خوبی به داروهای مسکن بدون نسخه نشان نمی‌دهد ممکن است نیاز به داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی داشته باشد. کدئین یا هیدروکودون نیز ممکن است برای دوره‌های کوتاه مدت تجویز شوند؛ این داروها نیاز به نظارت دقیق توسط پزشک دارند. برخی داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای مانند آمیتریپتیلین برای تسکین علائم کمردرد موثر نشان داده‌اند، صرفنظر از اینکه بیمار دچار افسردگی باشد یا خیر.
تزریق کورتیزون
اگر درمان‌های ذکر شده در بالا به اندازه‌ی کافی موثر نباشند یا درد به پاهای بیمار برسد، ممکن است کورتیزون در فضای اپیدورال (فضای اطراف نخاع) تزریق شود. کورتیزون یک داروی ضد التهابی است و به کاهش التهاب اطراف ریشه‌های اعصاب کمک می‌کند.
رفتار درمانی شناختی
رفتار درمانی شناختی به بیماران برای کنترل درد مزمن کمر کمک می‌کند. این درمان مبتنی بر این اصل است که احساس فرد تا حدی بستگی به نحوه‌ی فکر کردن وی در مورد موارد مختلف دارد.
ورزش‌های کمردرد
کشش زانو به سینه
روی کمر دراز بکشید و زانوهای خود را خم کرده و کف پاها را روی زمین قرار دهید. الف) با استفاده از دو دست، یک زانو را بکشید و آن را روی سینه فشار دهید. ب) عضلات شکم را سفت کرده و ستون فقرات خود را روی زمین فشار دهید. ۵ ثانیه در این حالت بمانید و سپس به حالت اولیه بازگردید و با پای مختلف این فرایند را تکرار کنید. پ) به موقعیت اولیه برگردید و سپس این حرکت را همزمان با دو پای خود تکرار کنید. ت) هر حرکت کششی را دو تا سه بار انجام دهید. ترجیحاً یک بار در صبح و یک بار در شب انجام شود.
کشش چرخشی پایین کمر
روی کمر دراز بکشید و زانوهای خود را خم کرده و کف پاها را روی زمین قرار دهید. الف) در حالی که شانه‌های خود را محکم روی زمین قرار داده‌اید، زانوها را به یک طرف بچرخانید. ب) ۱۰ ثانیه در این حالت بمانید سپس به حالت اولیه برگردید. پ) این کار را به طرف دیگر تکرار کنید. ت) هر حرکت را دو تا سه بار انجام دهید. ترجیحاً یک بار در صبح و یک بار در شب.
تمرین انعطاف پذیری پایین کمر
روی کمر دراز بکشید و زانوهای خود را خم کرده و کف پاها را روی زمین قرار دهید. الف) عضلات شکمی خود را سفت کنید به شکلی که شکم از کمربند رها شود. ب) ۵ ثانیه در این حالت بمانید و سپس رها کنید. کمر خود را صاف کرده و ناف را به سمت زمین بکشید. پ) ۵ ثانیه در این حالت بمانید و رها کنید. حرکت را تکرار کنید. ابتدا با ۵ بار در روز شروع کرده و به تدریج به ۳۰ بار در روز برسید.
تمرین پل
روی کمر دراز بکشید و زانوهای خود را خم کرده و کف پاها را روی زمین قرار دهید. الف) شانه‌ها و سر خود را آرام روی زمین نگه دارید، عضلات شکم و باسن خود را سفت کنید. سپس باسن را بالا ببرید تا یک خط صاف از زانوها تا شانه‌هایتان شکل بگیرد. ب) سعی کنید به مدت کافی در این حالت بمانید تا بتوانید سه نفس عمیق بکشید. به موقعیت اولیه برگردید. پ) حرکت را تکرار کنید. ابتدا با ۵ بار در روز شروع کرده و به تدریج به ۳۰ بار در روز برسید.
حرکت کشش گربه
روی دست‌ها و زانوهای خود قرار بگیرید. الف) به آرامی کمر خود را قوس کنید به شکلی که گویی شکم را به طرف سقف می‌کشید. ب) سپس به آرامی اجازه دهید کمر و شکم به سمت زمین آویزان شوند. پ) به موقعیت اولیه برگردید. ت) این حرکت را سه تا پنج بار در روز انجام دهید.
کشش چرخشی پایین کمر در حالت نشسته
روی یک صندلی بدون دسته یا چهارپایه بنشینید. پای راست خود را روی پای چپ بگذارید. آرنج چپ خود را محکم روی بیرون زانوی راست فشار دهید و به یک طرف بپیچانید و بکشید. الف) ۱۰ ثانیه در این حالت بمانید سپس به طرف مختلف تکرار کنید. ب) این حرکت کششی را سه تا پنج بار برای هر طرف و دو بار در روز انجام دهید.
جراحی
جراحی برای کمردرد بسیار نادر است. اگر بیمار دچار فتق دیسک باشد ممکن است عمل جراحی در نظر گرفته شود بخصوص در صورتی که درد مداوم و فشردگی عصب وجود داشته باشد که می‌تواند منجر به ضعف عضلانی گردد.
پیشگیری
اقدامات برای کاهش خطر ابتلا به کمردرد عمدتاً شامل برطرف کردن برخی از عوامل خطر هستند.
ورزش
ورزش منظم به تقویت و نیز پایین نگه داشتن وزن بدن کمک می‌کند. کارشناسان عقیده دارند که فعالیت‌های هوازی کم فشار بهترین گزینه هستند؛ فعالیت‌هایی که باعث کشیدگی یا حرکت شدید کمر نمی‌شوند.
وزن بدن
تفاوت در خطر کمردرد بین افراد چاق و با وزن طبیعی قابل توجه است. افرادی که وزن ناحیه‌ی شکم خود را روی باسن وارد می‌کنند نیز در خطر هستند.
بالا بردن اجسام
تا حد ممکن کمر خود را صاف نگه دارید و پاها را از هم جدا کنید بطوری که یک پا کمی جلو باشد تا بتوانید تعادل خود را حفظ کنید. تنها روی زانوها خم شوید، وزن را نزدیک به بدن نگه دارید و پاهای خود را صاف کنید و موقعیت کمر را تا حد ممکن کم تغییر دهید.
کفش
کفش‌های صاف فشار کمتری روی کمر وارد می‌کنند.
رانندگی
داشتن تکیه‌گاه مناسب برای کمر مهم است. مطمئن شوید که آینه‌های بغل تنظیم هستند تا مجبور به پیچاندن کمر نباشید. پدال‌ها باید مستقیماً جلوی پاها باشند. اگر یک سفر طولانی دارید، به دفعات زیاد استراحت کنید، از خودرو خارج شده و راه بروید.
تخت
باید تشکی داشته باشید که ستون فقرات را صاف نگه می‌دارد و همزمان وزن شانه‌ها و باسن را تحمل می‌کند. از یک بالش استفاده کنید اما نباید به شکلی باشد که گردن زاویه تندی پیدا کند.
