پوکی استخوان،علائم و درمان با ورزش و طب فیزیکی

پوکی استخوان به وضعیتی گفته می­‌شود که تراکم استخوان کاهش می­‌یابد، در نتیجه از میزان قدرت استخوان کاسته می­‌شود و منجر به شکستگی آن می­‌شود. پوکی استخوان باعث می‌شود استخوان به­‌طور غیرطبیعی سوراخ سوراخ شود و بتوان آن را مانند اسفنج فشار داد. این اختلال اسکلتی باعث ضعیف شدن استخوان و شکستگی­‌های پی­‌در­پی آن می‌شود. استئوپنی (کاهش تراکم استخوان) به وضعیتی گفته می­‌شود که از میزان تراکم استخوان کاسته می‌­شود، البته در این حالت کاهش تراکم استخوان به‌­اندازه پوکی استخوان نیست.

علل پوکی استخوان

دلایل متعددی می­توانند باعث بروز پوکی استخوان در بیمار شود که بعضی از آنها عبارتند از:

• افرادی که در سن ۵۰ سالگی و بالاتر از آن قرار دارند.
• زنان بیشتر دچار پوکی استخوان می­شوند.
• جثه کوچک و ضعیف در پوکی استخوان نقش دارد.
• نداشتن فعالیت جسمانی باعث پوکی استخوان می­شود.
• داشتن سابقه خانوادگی در ابتلا به پوکی استخوان نقش دارد.
• استعمال دخانیات یکی از عوامل موثر در پوک شدن استخوان محسوب می‌شود.
• مصرف بیش‌­از­حد الکل یا کافئین از عوامل تاثیرگذار است.
• مصرف ناکافی لبنیات باعث پوکی استخوان می­شود.
• پایین بودن سطح ویتامین باعث پوکی استخوان می­شود.
• مصرف برخی داروها مانند کورتیکواستروئید­ها (پرونیزلون و کورتیزون)، دارو­های تیروئید، داروهای ضدصرع در ابتلا به پوکی استخوان نقش دارند.
• ناکافی بودن سطح هورمون استروژن در زنان به یائسگی، پریودهای نامنظم، جراحی و خارج کردن تخمدان­ها، یائسگی زودرس (قبل از سن ۴۰ سالگی).
• درمان سرطان پروستات باعث کاهش سطح هورمون تستسترون در مردان می‌شود، و درمان سرطان سینه در زنان باعث کاهش سطح هورمون استروژن می‌شود که در پوک شدن استخوان­ها نقش دارند.
• برخی از بیماری­‌ها مانند: بیماری غدد نظیر سندروم کوشینگ و تیروئید سمی به بیماری­‌های دستگاه گوارش مانند بیماری سلیاک و بیماری کرون به بیماری­‌های روماتوئیدی مانند آرتریت روماتوئید؛ و اختلالات خونی مانند مالینپل­ میلوما.

علائم و نشانه­‌های پوکی استخوان

معمولا پوکی استخوان هیچ­گونه علامتی ندارد مگر آنکه بیمار دچار شکستگی استخوان شود. به همین دلیل معمولا از این بیماری به‌­عنوان «بیماری خاموش» یاد می­شود. شکستگی­‌های مچ، ران، ستون فقرات، لگن و آرنج در پوکی استخوان بسیار شایع هستند. این شکستگی‌­ها بسیار دردناک هستند و می‌توانند منجر­به ناتوانی و از­دست­دادن استقلال فردی شوند و بیمار نتواند کارهایش را به تنهایی انجام دهد. ممکن است با گذر زمان به علت ضعیف و فشرده شدن غضروف ستون فقرات، قد بیمار به‌­تدریج کوتاه شود. شکستگی­‌های ستون فقرات و تحلیل رفتن استخوان­‌ها می­تواند منجر به سندروم «کوهان بیوه زنان» یا گوژپشتی شود. در این حالت بدن به سمت جلو خم می­‌شود و بیمار دچار کمردرد می­‌شود.

تشخیص پوکی استخوان

باید اطلاعات کاملی در خصوص پیشینه پزشکی، علائم و نشانه‌ها، و سابقه خانوادگی تهیه شود. اگر بیمار مشکوک به پوکی استخوان باشد باید به کمک اشعه‌ایکس به ارزیابی و سنجش تراکم استخوان پرداخت. آزمایش سنجش تراکم استخوان معمولا با استفاده از روش دگزا(DEXA) انجام می‌شود. این روش، یک تکنیک عکسبرداری حرفه‌ای است که توسط اشعه‌ایکس انجام می‌شود و در آین روش از سطوح بسیار پایین اشعه‌ایکس استفاده می‌شود (تقریبا یک درصد از اشعه مورد نیاز برای عکسبرداری از قفسه سینه). این آزمایش ارزشمند و بی‌درد حدود ۲۰ دقیقه طول می‌کشد و باید بیمار روی میز مخصوص دراز بکشد و دستگاه شروع به تصویربرداری نماید. تراکم استخوان در نقاط مختلف اندازه‌گیری می‌شود (معمولا در قسمت لگن و قسمت تحتانی ستون‌فقرات) و از یک فرمول ویژه برای محاسبه تراکم کلی استخوان استفاده می‌شود. تراکم استخوان به‌دست آمده بیمار با افراد هم‌سن و هم‌جنس مقایسه می‌شود. در برخی موارد با استفاده از سی‌تی‌اسکن یا تصویربرداری فراصوت، تراکم استخوان اندازه‌گیری می‌شود، اگرچه این روش‌ها از ارزش تشخیصی کمی برخوردار هستند.

درمان پوکی استخوان

درمان پوکی استخوان به نتایج حاصل از اسکن تراکم استخوان، سن بیمار، جنسیت، پیشینه پزشکی، و شدت بیماری بستگی دارد. درمان این بیماری شامل تغییر سبک زندگی، افزایش تراکم استخوان، و کاهش ریسک شکستگی استخوان است.

رژیم‌­غذایی

از آنجایی که بدن نمی­تواند کلسیم مورد نیاز را تامین کند، باید افراد مبتلا به پوکی استخوان از رژیم‌‎­غذایی سرشار از کلسیم استفاده کنند. حضور ویتامین دی برای افزایش جذب کلسیم در استخوان، بسیار ضروری است. مصرف غذاهای حاوی ویتامین دی و کلسیم برای تامین کلسیم مورد نیاز استخوان امری حیاتی است. خوراکی­‌های که سرشار از کلسیم هستند عبارتند از: محصولات لبنی، سبزیجاتی که برگ­‌های سبز تیره دارند، غلات، ماهی (به‌­ویژه ماهی ساردین و سالمون که با استخوان خورده شود) سبزی خوردن، محصولات دانه سویا، مغزها، و حبوبات. باید روزانه ۱۰۰۰ میلی­‌گرم کلسیم مصرف شود. ماهی ساردین، ماهی تن، تخم مرغ و جگر سرشار از ویتامین دی هستند.

داروها

از داروهای مختلفی می‌توان در درمان پوکی استخوان استفاده کرد که بعضی از آنها عبارتند از:

• کلسیم
• ویتامین دی
• بیوفسفونات
• داروهای جایگزین هورمون(HRT)
• داروهای تعدیل­‌کننده انتخابی گیرنده استروژن(SERMS)

پلاسمای غنی از پلاکت(prp)

پلاسمای غنی از پلاکت(PRP) یکی از محصولات مشتق خون است که با سانترفیوژ خون به‌­دست می­‌آید و غلظت پلاکت­‌های موجود در آن بیشتر(6-4 برابر) از خون بدن است. پلاسمای غنی از پلاکت حاوی مقادیر زیادی فاکتور رشد است که این فاکتورها به ترمیم استخوان می­‌کنند. بنابراین متخصصان استفاده از روش پی‌­آر­پی را برای تحریک یا افزایش ترمیم و بازسازی تعدادی از بافت­های بدن مانند بازسازی بافت  استخوان پیشنهاد می‌کنند.  به همین دلیل می‌توان از این روش در درمان پوکی استخوان استفاده کرد.

مگنتیک‌­تراپی

می­توان به کمک مگنتیک­‌تراپی به درمان موفقیت­‌آمیز پوکی استخوان پرداخت. این روش باعث افزایش جریان خون در نقاطی که استخوان تغییر شکل داده است می­‌شود، و به بهبود تراکم استخوان و بازسازی غضروف کمک می‌کند. اخیرا از مگنتیک‌­تراپی برای بهبود استخوان، تسکین درد، افسردگی، و ورم استفاده می­شود.

طب ­سوزنی

درمان پوکی استخوان با طب‌­سوزنی در مقایسه با سایر روش‌­های درمانی دارای اثربخشی بیشتری است. طب­‌سوزنی به بهبود پوکی استخوان و افزایش تراکم موادمعدنی آن کمک می­کند. طب‌­سوزنی باعث کاهش درد، بی­حسی، و سرگیجه می‌شود و به بهبود راه رفتن افرادی که پوکی استخوان دارند کمک می‌کند.

ماساژ

ماساژ درمانی برای افرادی که از پوکی استخوان رنج می‌برند بسیار مفید است. پوکی استخوان معمولاً با گرفتگی و خشکی عضله و استخوان همراه است و ماساژ می‌تواند باعث تسکین علائم شود، البته فقط فیزیوتراپ باتجربه می­تواند این کار را به خوبی انجام دهد.

ورزش کردن

باید تاحدامکان به­طور­منظم ورزش کرد، زیرا ورزش به کاهش پوکی استخوان کمک می‌­کند و به بازسازی استخوان جدید کمک می‌کند. تعدادی از ورزش­های مفید در درمان پوکی استخوان عبارتند از:

باز و بسته کردن پا

این ورزش عضلات عقبی ران و سرین را هدف قرار می‌دهد، که برای حفظ سلامت کمر و استحکام زانو بسیار مفید هستند.

برای انجام این ورزش:

• دست­‌هایتان را دور ران، بالاتر از زانو، حلقه کنید.
• درحالی­که زانوهایتان را کمی خم کرده‌­اید و پاهایتان را جمع کرده­‌اید، روی سمت چپ خود دراز بکشید.
• بازوی چپ را بکشید و سر خود را روی آن قرار دهید.
• پاهایتان را کنار یکدیگر قرار دهید و تا جایی که می‌توانید بدون جدا کردن انها، ران و ساق خود را به سمت بالا بکشید.
• پس ران و ساق را پایین آورده و در موقعیت شروع قرار دهید.
• این حرکت را در هر یک از طرفین، (در دو سمت) دوازده بار تکرار کنید.

تمرین دارت

انجام این ورزش باعث تقویت ستون مهره­‌های کمر و تحریک استخوان در قسمت مهره­‌ها می­شود. برای انجام این ورزش باید:

• روی شکم دراز بکشید، صورت به سمت پایین باشد، و بازوها در طرفین قرار بگیرد.
• سپس استخوان‌­های شانه را به هم نزدیک کنید و به آرامی بازوها و قفسه سینه را از زمین جدا کنید
• به­‌خاطر داشته باشید تا حد امکان گردن خود را صاف نگه دارید و به جلو یا پایین نگاه کنید.
• به مدت ۳ ثانیه در این حالت بمانید.
• سپس به آرامی به نقطه شروع برگردید.
• این تمرین را ده بار انجام دهید.

کشیدن قفسه سینه

مفاصل و ستون مهره‌­های خود (قسمت فوقانی و میانی کمر) را حرکت دهید، عضلات قسمت جلویی قفسه سینه را بکشید و عضلات شکمی را درگیر کنید.

برای انجام این ورزش باید:

• به پشت دراز بکشید و بالشتی را بین قسمت فوقانی و میانی کمر خود بگذارید.
• زانوهایتان را خم کنید و کف پاهایتان را صاف روی زمین بگذارید.
• درحالی­که برای حفاظت از سر و گردن (طبق تصویر) بازوهایتان را پشت سر خود قرار داده­‌اید، روی یک بالشت یا جسم گرد لم دهید
• به مدت ۳۰ ثانیه در این حالت بمانید.
• پس بنشینید و ۵ بار این حرکت را تکرار کنید.

کشیدن قفسه سینه با استفاده از صندلی

اگر نمی‌­توانید این تمرین را روی زمین انجام دهید، بهتر است از یک صندلی استفاده کنید.

برای انجام این ورزش باید:

• روی صندلی بنشینید و توپی را بین قسمت فوقانی و میانی کمر خود قرار دهید.
• زانوهایتان را خم کنید و پاهایتان را صاف روی زمین قرار دهید.
• بالا تنه خود را بکشید و به سمت عقب خم شوید و کمی به بدن خود قوس دهید.
• به مدت ۳۰ ثانیه در این حالت بمانید.
• سپس بنشینید و ۵ بار این حرکت را تکرار کنید.