ضربه مغزی :درمان افسردگی،سر درد وعدم قدرت کلامی با فیزیوتراپی

هموراژ درون جمجمه­ ای به خونریزی داخل جمجمه گفته می­شود. تجمع خون درون مغز باعث فشار آوردن به مغز می­شود. و در صورتی که فورا درمان نشود می­تواند باعث بروز عوارض بسیار جدی و حتی مرگ بیمار شود. جمجمه، منتژها، و مایع مغزی نخاعی اطراف مغز به طور کامل از مغز محافظت می­کنند، به این ترتیب درون مغز یک فضای کاملا بسته ایجاد شده است. هرگونه تورم ناشی از خونریزی داخل مغز می­تواند به قسمت­هایی داخلی مغز فشار وارد کند. معمولا خونریزی درون جمجمه­ای در پی آسیب دیدگی­هایی مانند ضربه مغزی، ضربات مکرر، یا حتی سندروم کودک تکان خورده ایجاد می­شود، اما علل غیر تروماتیک مانند پارگی رگ در سکته مغزی در بروز خونریزی مغزی نقش دارند.

دسته بندی خونریزی درون جمجمه­ ای 

خونریزی درون جمجمه ­ای به سه گروه تقسیم می­شود؛ این دسته بندی براساس بخشی از قشر مغز که دچار خونریزی می­شود به صورت زیر طبقه بندی می­شود:

خونریزی ساب دورال 

خونریزی این ناحیه به علت خونریزی در سخت شامه، قشر بیرونی مغز که ضخامت بسیار بالایی دارد. معمولا سیاهرگ­های این قسمت دچار پارگی می­شوند و باعث خونریزی می­شوند که این امر باعث فشار آوردن به مغز می­شود. این وضعیت با افزایش میزان خونریزی بدتر می­شود و در نهایت منجر به مرگ بیمار می­شود. خونریزی ساب دورال براساس علائم اولیه به گروه­های زیر تقسیم می­شود:

• خونریزی حاد ساب دورال: خطرناک ترین نوع خونریزی مغزی است که پس از ضرب دیدگی مغز، علائم بیماری فورا ایجاد می­شوند. به طور کلی ضربه شدید مغزی می­تواند باعث خونریزی این ناحیه شود.
• خونریزی نیمه حاد ساب دورال: معمولا کمی پس از ضربه مغزی علائم و نشانه­ های خونریزی ایجاد می­شوند. گاهی اوقات چند روز یا چند هفته طول می­کشد تا علائم بیماری بروز کند.
• خونریزی مزمن ساب دورال: این عارضه معمولا در پی خونریزی آهسته مغز رخ می­دهد و اغلب شدت خونریزی کم است. ممکن است چند هفته طول بکشد تا علائم بیماری نمایان شود. در اکثر موارد، بیمار نمی­تواند ضرب دیدگی مغز خود را به خاطر بیاورد.

این نوع از خونریزی­های ساب دورال می­توانند منجر به آسیب دیدگی مغز شوند، در صورتی که بیمار فورا تحت درمان قرار نگیرد آسیب دیدگی مغز دائمی خواهد بود. به این ترتیب پس از بروز علائم و نشانه­ های خونریزی باید فورا بیمار تحت درمان اورژانسی قرار بگیرد. احتمال بروز خونریزی ساب دورال در افراد زیر وجود دارد:

• افرادی هر روز که داروهای ضد انعقاد خون مانند آسپرین مصرف می­کنند.
• افرادی که سن آنها بالا است.
• افرادی که دچار خونریزی اپیدورال هستند.

خونریزی اپیدورال 

خونریزی اپیدورال هنگامی رخ می­دهد که خونریزی بین سخت شامه و جمجمه ایجاد شود. معمولا در خونریزی اپیدورال یک شریان پاره می­شود و حجم زیادی از خون در مغز جمع می­شود که باعث ایجاد فشار بسیار زیادی به این ناحیه می­شود. اکثر بیمارانی که دچار خونریزی اپیدورال هستند از لحظه ضرب دیدگی مغز دچار حالت خواب آلودگی یا کما می­شوند، حال آنکه عده­ای دیگر هوشیار هستند. خونریزی اپیدورال یک عارضه خطرناک است که می­تواند زندگی بیمار را تهدید کند و نیازمند درمان فوری پزشکی است.

خونریزی اینتراپارانشیمال 

این عارضه در پی خونریزی درون نیمکره­ های مغز رخ می­دهد، بنابراین غشای اطراف مغز دچار خونریزی نمی­شود. این نوع خونریزی همانند خونریزی ساب دورال جدی و خطرناک است. معمولا آسیب دیدگی سر باعث بروز خونریزی­های شدید اینتراپارانشیمال می­شود. ضربه­ هایی که باعث خونریزی اینتراپارانشیمال می­شود در پی نیروی بسیار زیادی که به مغز وارد می­شود، ایجاد می­گردد. این امر باعث می­شود که آکسون­ها از نورون جدا شوند و ارتباط مغز با سایر قسمت­های بدن قطع گردد. آسیب منتژ آکسون یک عارضه بسیار شایع است معمولا باعث بروز عوارض بسیار حاد می­شوند در نتیجه بیمار به کما می­رود و دچار حیات نباتی دائمی می­گردد.

چه مواردی باعث بروز خونریزی درون جمجمه­ ای می­شود؟ 

معمولا خونریزی درون جمجمه­ ای در پی تصادفات خودرویی، سقوط از ارتفاع، آسیب­هایی که در اسکی ایجاد می­شود، ضربه­ هایی که تمرینات ورزشی به مغز وارد می­شود، تصادف با موتور یا دوچرخه، ضربه مغزی، یا دعوا و درگیری فیزیکی رخ می­دهد. از آنجایی که این خونریزی درون سر ایجاد می­شود، ممکن است حتی در صورت عدم بروز کبودی، زخم، یا تورم قابل مشاهده، خونریزی درون جمجمه ­ای به وجود بیاید. افراد سالمند به ویژه کسانی که از داروهای رقیق کننده خون استفاده می­کنند بیشتر در معرض خطر خونریزی مغزی قرار دارند و حتی ضربه کوچک به سر می­تواند باعث خونریزی درون جمجمه­ ای شود. سه غشای مختلف اطراف مغز را احاطه کرده­ اند. هر یک از این غشاهای پوشاننده مغز دارای تعدادی عروق خونی هستند. خونریزی درون جمجمه ­ای زمانی رخ می­دهد که تروما یا آنوریسم باعث آسیب دیدگی عروق خونی غشای مغز می­شود. در این حالت خون از مغز نشت می­کند و تجمع می­ یابد که منجر به تورم می­شود، این تورم هماتوم نام دارد و باعث ایجاد فشار بر مغز می­شود. مغز نسبت به فشار و تورم درون سر حساسیت بسیار بالایی دارد. فشار می­تواند باعث تخریب نورون­ها یا قطع شدن خونرسانی به ناحیه می­شود. این امر باعث بروز عوارض حاد و آسیب دیدگی دائمی مغز می­شود.

علائم و نشانه ­های خونریزی درون جمجمه ­ای شامل چه مواردی است؟

ممکن است علائم و نشانه­ های خونریزی درون جمجمه ­ای فورا پس از ضرب دیدن سر نمایان شود، اما گاهی اوقات ممکن است چند روز یا چند هفته طول بکشد تا علائم بیماری مشخص شود. خونریزی درون جمجمه ­ای می­تواند باعث بروز علائم و نشانه­ های زیر شود:

• سردرد که شدت آن بیشتر می­شود.
• استفراغ کردن که ممکن است در لحظه ضربه یا اندکی پس از آن رخ دهد.
• کاهش سطح هوشیاری که با احساس خواب آلودگی شروع می­شود.
• گیجی
• عدم آگاهی در خصوص زمان، مکان، یا شرایط فعلی
• اختلال در تکلم
• یکسان نبودن اندازه مردمک­ها
• افزایش سطح فشار خون
• بهبود موقت سطح هوشیاری اندکی پس از ضربه، که مجددا هوشیاری خود را از دست می­دهد.

افزایش مقدار خون جمع شده درون فضای بین جمجمه و مغز باعث می­شود علائم بیماری بدتر شود و باعث بروز موارد زیر گردد:

• تشنج
• لتارژی
• از دست دادن سطح هوشیاری

چون خونریزی درون جمجمه ­ای می­تواند باعث مرگ شود، بروز هریک از علائم، نشانه ­های فوق به معنای درمان اورژانسی است. در صورتی که بیمار هوشیاری­ اش را از دست داده است یا پس از ضرب دیدن سر، علائم  نشانه ­های خونریزی مشکوک درون جمجمه­ ای بروز کند باید فورا او را به پزشک ارجاع داد.

تشخیص خونریزی درون جمجمه­ ای

تشخیص خونریزی درون جمجمه­ ای به کمک تست­ های عکسبرداری انجام می­شود. خونریزی درون جمجمه­ ای به درمان و توجه فوری پزشکی نیاز دارد، و معمولا پزشکان زمانی با مراجعه بیمار مراجعه می­شوند که پس از ضربه مغزی هوشیاری خود را از دست داده است. از روش­های عکسبرداری زیر برای تشخیص خونریزی مغزی استفاده می­شود.

• سی تی اسکن: در این روش از دستگاه اشعه ایکس که به یک مانیتور متصل شده است استفاده می­شود و به سرعت تصاویر متعدد و دقیقی از مغز بیمار تهیه می­شود. انجام این نوع عکسبرداری به آمادگی کمی نیاز دارد.

 ام آر آی: در این روش از امواج رادیویی و امواج پرقدرت مغناطیسی برای تهیه تصاویر دقیق کامپیوتری از مغز استفاده می­شود. انجام این نوع عکسبرداری مشروط به آمادگی خاص است که برای موارد اورژانسی مانند خونریزی درون جمجمه­ ای مطلوب نیست. انجام این نوع عکسبرداری کمی طول می­کشد و دستگاه عکسبرداری در همه مراکز درمانی موجود نیست.

توان بخشی پس از خونریزی درون جمجمه­ ای 

میزان آسیب دیدگی مغز و سرعت بهبود عملکرد عصبی آن از مواردی هستند که نوع مدت زمان توان بخشی افراد را پس از خونریزی مغزی مشخص می­کنند. افرادی که دچار ضربه شدید مغزی شده­ اند و علائم مربوط به بهبود را دارند به محض آنکه از اتاق مراقبت­ های ویژه مرخص شوند به واحد توان بخشی انتقال داده خواهند شد. افرادی که دچار ضربه شدید مغزی شده ­اند به پرستاری و مراقبت تخصصی در منزل و بیمارستان نیاز دارند تا بتوانند توانایی و عملکرد عصبی لازم برای انتقال به واحد توان بخشی را به دست بیاورند. افرادی که در کما به سر می­برند به درمان­ های پرستاری تخصصی و بستری شدن در اتاق مراقبت­های ویژه نیاز دارند.

توان بخشی و کار درمانی 

روش­های توان بخشی بر بهبود عملکرد بیمار برای انجام فعالیت­های روزمره تمرکز دارد و شامل موارد زیر است:

• گفتاردرمانی
• ورزش درمانی
• کار درمانی
• شناخت درمانی

افرادی که دچار آسیب دیدگی اعصاب سر و گردن شده­ اند به لحاظ شنوایی، بلع مواد غذایی، حفظ تعادل و استفاده از عضلات صورت به توان بخشی نیاز دارند. تعداد زیادی از بیماران به مشاورات روان پزشکی نیاز دارند تا بتوانند با درد مزمن، از دست دادن حافظه، یا از دست دادن توانایی جسمانی خود کنار بیایند. باید اعضای خانواده در طول دوره مشاوره و بهبود و توان بخشی از محدودیت­ها و میزان پیشرفت بیمار آگاه باشند. تعداد زیادی از خانواده ­ها از حمایت مدد کار اجتماعی بهره مند می­شوند. مددکار اجتماعی به آنها کمک می­کند اعضای خانواده بتوانند با جنبه­ های عاطفی، مالی، و عمل زندگی با عزیز خود که دچار آسیب دیدگی مغز شده است کنار بیایند.

چگونه می­توان از روز خونریزی درون جمجمه­ ای پیشگیری کرد؟ 

کاهش احتمال آسیب دیدگی و ضرب دیدگی سر بهترین روش برای پیشگیری از خونریزی درون جمجمه­ ای است. رعایت نکات زیر می­تواند از بروز این مشکل پیشگیری کند:

• کودکان خود را از هر گونه ضرب دیدگی محافظت کنید، سعی کنید هنگام سوار کردن کودک در خودرو کمربند ایمنی او را ببندید، برای راه پله­ ها از نرده استفاده کنید، مبلمان سنگین را به دیوار تکیه دهید، گوشه­ های میز غذا خوری را با محافظ ببندید، اجازه ندهید کودکان از اشیا و وسایل غیر ایمن بالا بروند.
• از صندلی مخصوص خودرو برای کودک خود استفاده کنید و حتما از ایمن بودن شرایط کودک اطمینان حاصل کنید.
• در مواردی که قصد شرکت در تمرینات ورزشی تنشی را دارید باید حتما از کلاه ورزشی استفاده کنید. باید هنگام دوچرخه سواری، راندن موتور سیکلت، اسکی، اسب سواری، اسکیت، اسکی روی برف، و مواردی از این قبیل کلاه بپوشید.

سبک زندگی پس از خونریزی درون جمجمه­ ای 

تغییر سبک زندگی برای وفق دادن شرایط زندگی با خونریزی درون جمجمه اهمیت بسیار زیادی دارد. بهبود بیمار پس از خونریزی درون جمجمه­ ای مستلزم صرف زمان است، بنابراین بیمار باید صبر بسیار زیادی داشته باشد. تعداد بسیار زیادی از بیماران طی مدت 6 ماه پس از خونریزی، تا حد قابل توجهی بهبود می­ یابند، سپس مراحل بهبودی تدریجی ظرف مدت 2 سال حاصل می­شود. ارتباط داشتن با پزشک و تحت نظر قرار گرفتن بیمار یکی از نکات بسیار مهم در دوران بهبود محسوب می­شود. پزشک به طور منظم میزان بهبودی بیمار را ارزیابی می­کند، و از بیمار می­خواهد از انجام دادن کارهایی که باعث اختلال در فرایند بهبود می­شود اجتناب نماید. به این ترتیب بیمار باید قبل و انجام امور زیر با پزشک خود مشورت نماید:

• قبل از مصرف هر گونه دارو اعم از ویتامین و مکمل
• قبل از حضور در فعالیت­های جسمانی از جمله ورزش­هایی که تماس فیزیکی بالایی دارند و ورزش­هایی تفریحی
• قبل از رانندگی، دوچرخه سواری، ورزش کردن، یا کار کردن با دستگاه­های سنگین زیرا آسیب دیدگی مغز باعث کند شدن زمان عکس العمل می­شود.

در بخش زیر به تعدادی از نکات حائز اهمیت اشاره میکنیم که به تسریع بهبودی کمک می­کنند:

• بیمار باید به محض آنکه احساس کرد قوی تر شده است فعالیت­های طبیعی خود را از سر بگیرد.
• همیشه سعی کند خواب راحتی داشته باشد و در صورتی که در طول روز احساس خستگی کرد، استراحت کند.
• اگر در به خاطر آوردن برخی نکات دچار مشکل شده است، آنها را یادداشت نماید.
• از نوشیدن مشروبات الکلی خودداری کند زیرا مصرف الکل باعث کند شدن فرایند بهبود می­شود و ممکن منجر به زمین خوردن بیمار شود.
• بیمار باید قبل از اتخاذ تصمیمات مهم با خانواده خود مشورت کند.