بیماری‌ام اس (ms)؛ تقویت عضلات و حفظ تعادل با روش‌های توانبخشی
بیماری ام اس یک بیماری مزمن است که به سیستم اعصاب مرکزی حمله می‌کند اما این که چرا این اتفاق می‌افتد هنوز مشخص نیست. این بیماری روی مغز، نخاع و عصب‌های بینایی تأثیر می‌گذارد. در سیستم اعصاب مرکزی، فیبرهای عصبی غلاف میلین را احاطه کرده و از آن محافظت می‌کنند. میلین باعث می‌شود که سیگنال‌های الکتریکی اعصاب به سرعت و مؤثر هدایت شوند. میلین در افراد مبتلا به ام اس در چندین قسمت وجود ندارد که باعث ایجاد اسکار و اسکلروزیس می‌شود.
قسمت‌هایی که در آنها میلین وجود ندارد پلاک یا ضایعه نامیده می‌شوند. با تشدید ضایعات، فیبرهای عصبی شکسته شده و آسیب می‌بینند. در نتیجه، پالس‌های الکتریکی مغز به راحتی به عضو هدف نمی‌رسند. زمانی که میلین وجود نداشته باشد، فیبرها نمی‌توانند پالس‌های الکتریکی را هدایت کنند. پیام‌های ارسالی از مغز به سمت عضلات انتقال نخواهد یافت.
انواع MS
ام اس چهار نوع دارد که عبارتند از:
- سندرم مجرد بالینی (سی آی اس): این یک علامت است که در اولین قسمت آن، علائم به مدت 24 ساعت ادامه می‌یابند.
- ام اس عودکننده – فروکش‌کننده: این شایع‌ترین نوع ام اس است که 85 درصد افراد مبتلا به ام اس به آن دچار هستند و در آن در زمان حمله‌های جدید، علائم تشدید می‌شوند.
- ام اس پیش‌رونده اولیه: در این نوع از ام اس، علائم به صورت پیش‌رونده تشدید می‌شوند بدون این که بیماری فروکش کند. حدود 15 درصد از موارد ابتلا به ام اس نیز از این نوع است.
- ام اس پیش‌رونده ثانویه: در این نوع از ام پس از قسمت یا عود اول بیماری به طور مستمر پیشروی خواهد داشت.
علل و عواملی که احتمال ابتلا به ام اس را افزایش می‌دهند
علت اصلی ابتلا به MS هنوز شناخته نشده است اما تصور بر این است که این بیماری یک اختلال ایمنی است. این بدان معنا است که سیستم ایمنی بدن به میلین حمله می‌کند زیرا آن را به عنوان یک جسم خارجی نامطلوب مانند ویروس‌ها یا باکتری‌ها شناسایی می‌کند.
برخی عواملی که احتمال ابتلا به MS را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- سن: احتمال ابتلا به این بیماری بین سنین 20 تا 50 سالگی بیشتر است.
- جنسیت: ام اس در زنان بیش از مردان دیده می‌شود.
- قومیت: این بیماری در میان نژادهای اروپایی بیشتر دیده می‌شود.
- عوامل ژنتیکی: این احتمال وجود دارد که این بیماری از طریق عوامل ژنتیکی منتقل شود.
- قرار گرفتن در معرض نور خورشید: نرخ افراد مبتلا به ام اس در نواحی استوایی بیشتر از سایر کشورها است که احتمال تأثیر نور خورشید در ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد.
- قرار گرفتن در معرض مواد سمی: که می‌تواند از فلزهای سنگین یا حلال‌ها باشد.
- عفونت: ویروس‌ها مانند اپشتئین – بار یا مونونکلئوز و واریسلا زوستر می‌توانند محرک این بیماری باشند.
- نمک: تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف مقادیر زیاد نمک در رژیم غذایی روزانه می‌تواند محرک واکنش‌های خودایمنی باشد.
علائم
زمانی که فیبرهای عصبی حامل پیام‌های عصبی از مغز یا به سمت مغز آسیب می‌بینند، علائم ممکن است در بخش‌هایی از بدن دیده شوند. برخی علائم ابتلا به ام اس عبارتند از:
- ضعف عضلانی
- اختلالات بینایی
- اختلال در هماهنگی و حفظ تعادل بدن
- بیحسی یا احساس گزگز و سوزن سوزنی شدن در بدن
- مشکلات مرتبط با تفکر و حافظه
- سر درد
- از دست دادن شنوایی
- خارش
- مشکلات تنفسی
- تشنج
- اختلالات گفتاری
- اختلالات بلع
عوارض جانبی
این بیماری عوارض جانبی زیادی دارد که برخی از آنها عبارتند از:
- مشکلات مثانه: ممکن است فرد مبتلا به ام اس در تخلیه کامل مثانه مشکل داشته باشد یا دچار تکرر ادرار و بی‌اختیاری ادرار شود.
- مشکلات روده: یبوست ممکن است باعث ایجاد مشکل در دفع مدفوع شده و منجر به بی‌اختیاری در دفع آن می‌گردد.
- احساس خستگی مفرط: این اثر در 90 درصد افراد مبتلا به MS وجود دارد و می‌تواند توانایی آنها را در انجام فعالیت‌های منزل و محل کار با اختلال مواجه کند.
- سرگیجه و دوران سر: این یک مشکل شایع است که همراه با مشکلات مرتبط با حفظ تعادل در فرد مبتلا به ام اس دیده می‌شود.
- اختلالات جنسی: از دست دادن میل جنسی هم در مردان و هم در زنان یکی از مشکلات شایع ناشی از ابتلا به ام اس است.
- اسپاسم‌های عضلانی: فیبرهای عصبی آسیب‌دیده در نخاع و مغز باعث ایجاد اسپاسم‌های عضلانی دردناک در فرد مبتلا به ام اس می‌شوند. عضلات ممکن است دچار گرفتگی شده و در برابر حرکت مقاوم شوند که به این عارضه اسپاستیسیتی گفته می‌شود.
- لرزش: ممکن است حرکات لرزشی ناخواسته و غیرارادی رخ دهد.
- مشکلات بینایی: این مشکلات شامل دوبینی، تاری دید، از دست دادن بینایی به طور جزئی یا کامل یا تغییر رنگ قرمز – سبز شود. این مشکلات معمولاً در یک چشم دیده می‌شوند. التهاب عصب بینایی ممکن است باعث ایجاد درد در زمان حرکت دادن چشم‌ها شود.
- لرزش: حرکات لرزشی بی‌اختیار ممکن است به دلیل ابتلا به ام اس در فرد بیمار دیده شود.
- تغییر در راه رفتن و حرکت: ام اس ممکن است باعث تغییر نحوه راه رفتن افراد شود زیرا عضلات فرد مبتلا ضعیف شده و وی در حفظ تعادل خود با مشکل روبرو است و دچار سرگیجه و احساس خستگی مفرط نیز هستم.
- تغییرات احساسی و افسردگی: دیمیلیناسیون و آسیب‌دیدگی فیبرهای عصبی در مغز ممکن است باعث ایجاد تغییرات احساسی در فرد شود. به علاوه تغییر در تنظیم تشخیص ام اس به عنوان یک اختلال ناتوان‌کننده و غیرقابل‌پیش‌بینی نیز باعث ایجاد مشکلات احساسی در فرد می‌شود. تحقیقان نشان می‌دهد که احتمال ابتلا به افسردگی در افراد مبتلا به ام اس تا 50 درصد افزایش می‌یابد.
تشخیص
پزشک معاینات فیزیکی را انجام داده، در مورد علائم بیماری با شما صحبت کرده و سوابق پزشکی شما را ارزیابی می‌کند. با انجام یک آزمایش تنها نمی‌توان ابتلا به این بیماری را تأیید کرد بنابراین باید روش‌های مختلفی برای تشخیص این که آیا بیمار به بیماری‌ام اس مبتلا هست یا نه به کار برد.
معاینه مغز و اعصاب، اسکن‌های تصویری، آزمایش برای اندازه‌گیری فعالیت‌های الکتریکی مغز، آنالیز مایع نخاعی و آزمایش‌های مختلف دیگر برای تشخیص ابتلا به ام اس باید انجام شوند. با انجام این آزمایش‌ها می‌توان احتمال ابتلا به بیماری‌های دیگر که علائم مشابه دارند را رد کرد.
درمان
ام اس درمان ندارد بنابراین اقدامات درمانی بر سرکوب واکنش‌های ایمنی و مدیریت علائم تأکید و تمرکز دارد.
داروها
داروهای زیادی برای جلوگیری از پیشرفت و کمک به تحمل عوارض ناشی از بیماری‌ام اس وجود دارد که پس از بررسی بیمار توسط پزشک برای بیمار تجویز خواهد شد. بسته به میزان پیشرفت این بیماری در بیمار و سرعت پیشرفت آن، تجویز دارویی پزشک متفاوت خواهد بود.
توانبخشی
توانبخشی به بیمار در بهبود و حفظ توانایی انجام مؤثر فعالیت‌ها در منزل و محل کار کمک می‌کند.
برنامه‌های توانبخشی معمولاً شامل موارد زیر است:
ماساژ
بسیاری از افراد مبتلا به ام اس باید به طور مرتب ماساژ داده شوند تا به شل شدن و کاهش استرس و افسردگی آنها که باعث افزایش سرعت پیشروی بیماری می‌شود کمک شود. ماساژ برای افراد مبتلا به ام اس بی‌خطر بوده اما برای افرادی که پوکی استخوان دارند (معمولاً به دلیل ابتلا به ام اس) ماساژ ممکن است خطرناک باشد. به همین دلیل برای انجام آن حتماً با پزشک مشورت کنید.
فیزیوتراپی
در فیزیوتراپی توانایی‌های حرکتی و عملکردی بدن با تأکید بر راه رفتن و حرکت، افزایش قدرت، افزایش تعادل، بهبود وضعیت بدنی، کاهش احساس خشتگی و درد ارزیابی شده و تحت درمان قرار می‌گیرد. فیزیوتراپی ممکن است شامل برنامه‌های ورزشی، آموزش راه رفتن و آموزش استفاده از وسایل کمکی (عصا، کراچر، اسکوتر و ویلچر) باشد. هدف از انجام این روش‌های درمانی افزایش ایمنی، دست‌یابی و حفظ عملکرد بهینه و پیشگیری از بروز عوارض ناخواسته‌ای مانند تغییر شرایط و ضعف عضلانی ناشی از ابتلا به ام اس است.
طب سوزنی
هدف از انجام درمان‌های شغلی افزایش استقلال، مولد بودن و افزایش ایمنی در تمام فعالیت‌های فردی، فعالیت‌های اوقات فراقت و فعالیت‌های شغلی بیمار است. در درمان‌های شغلی، روش‌های استفاده بهینه از انرژی به بیمار آموزش داده می‌شود. متخصص درمان‌های شغلی مشکلات بیمار در رابطه با حافظه و قدرت تفکر را ارزیابی کرده و تحت درمان قرار می‌دهد
تحریک الکتریکی عصب (TENS)
تحریک الکتریکی عصب‌ها یک روش کم‌هزینه، راحت و بدون عوارض جانبی برای کاهش گرفتگی و درد در افراد مبتلا به ام اس است.
سیگنال‌های الکتریکی با TENS در مسیر عصب‌های عبور کرده و در نتیجه فرد درد کمتری را احساس خواهد کرد.
ورزش
ورزش می‌تواند به کاهش علائم ناشی آر ابتلا به ام اس کمک کند اما اگر می‌خواهید بیرون این کار را انجام دهید باید بسیار مراقب باشید. نکته مهم این که نباید بیش آر حد ورزش کنید.
ورزش کردن بسیار زیاد باعث کشیدگی عضلات شده و درد را افزایش می‌دهد و فشار زیای بر بدن و ذهن شما وارد می‌کند. هرگز تا زمان خسته شدن شدید ورزش را ادامه ندهید.
